Gümrük Vergisi Nedir? Hesaplama Rehberi ve Aracı – Kolay Kılavuz

Uluslararası ticaretin karmaşık dünyasında, gümrük vergisi süreci hayati bir rol oynar. Teknolojinin hızla ilerlemesiyle son yıllarda e-ticaret ve e-ihracat yapan kişi sayısında gözle görülür bir artış yaşanmıştır. Bu gelişme, uluslararası siparişlerin ve internet üzerinden yapılan alışverişlerin artmasına önemli ölçüde katkıda bulunmuştur.

Gümrük Vergisi Nedir?

Gümrük vergisi, uluslararası ticarette kritik bir rol oynayan ve ticaret yapan ülkeler arasındaki ekonomik ilişkileri düzenleyen bir vergi türüdür. Bu vergi, hem ülke ekonomisini desteklemek ve yurt içi piyasaları korumak amacıyla, ülkeye giriş yapan mallar üzerinden alınır.

Gümrük vergisi, mal veya hizmetin giriş yaptığı ülkede tahsil edilir ve bu, yurt dışından ürün satın alan ya da hizmet alan şirketler ve bireyler için önemli bir mali yükümlülüktür. Özellikle ithal edilen ürünler için bu vergi, ekonomik dengeleri ve pazar rekabet koşullarını etkileyen bir faktördür. Bu kapsamda, Türkiye’de 4458 sayılı Gümrük Kanunu düzenlenmiştir.

Gümrük Vergisi Çeşitleri Nelerdir?

İthalat sürecinde “gümrük vergileri” şeklinde çoğul bir kavram kullanılır. Bunun sebebi, ithalde uygulanan birden fazla vergi olmasıdır. İthalat işlemleri yapıldığı takdirde doğabilecek gümrük vergisi çeşitleri ise şöyledir:

  • Gümrük Vergisi
  • İlave Gümrük Vergisi
  • Katma Değer Vergisi
  • Özel Tüketim Vergisi
  • Dampinge Karşı Vergi – Telafi Edici Vergi
  • Tek ve Maktu Vergi
  • Sübvansiyona Karşı Telafi Edici Vergi
  • Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu
  • Tütün Fonu
  • Toplu Konut Fonu
  • Çevre Katkı Payı
  • TRT Bandrol Ücreti
  • Ek Mali yükümlülük
  • Ek Fon

İthalatta olduğu gibi ihracatta da birtakım vergi kalemleri mevcuttur. Buna ek olarak ihracat yapılan ülkelerde geçerli olan gümrük vergileri hakkında da bilgi sahibi olmak gerekir. Özellikle e-ihracat sürecinde bu tip detaylara dikkat edilmelidir. Muafiyet uygulanabilen işlemlerin takibi yapılmalıdır. 

Gümrük Vergisi Oranları Nelerdir?

Türkiye’de gümrük vergisi oranları, gönderici ülkenin bulunduğu bölgeye göre değişkenlik gösterir. Aynı şekilde satış bedeli, ürün grubu gibi detaylar doğrultusunda da oranlarda farklılık görülebilir. 15 Mart 2022 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan cumhurbaşkanı kararı ile güncellenen ve 2024 yılı itibaren geçerli olan oranları şöyledir;

  • Kitap ve basılı yayınlar için %0,
  • Doğrudan Avrupa Birliği ülkelerinden gelen ürünlerde %18,
  • ABD, Çin ve diğer ülkelerden gelen ürünlerde %30,
  • 4760 sayılı ÖTV Kanunu kapsamındaki IV sayılı listede yer alan ürünler için bu oranlara ek %20,

Gümrük Vergisi Hesaplama Yöntemleri

Yukarıdaki gümrük vergileri, ticari değil bireysel satın alımlarda geçerlidir. Bu nedenle tutar konusunda da belirli bir sınır çizilmiştir. Buna göre yukarıdaki oranlar; hızlı kargo veya posta ile gerçek kişilere gelen, ticari mahiyeti bulunmayan, satış bedeli 150 euroyu geçmeyen ürünler ve 1500 euroyu geçmeyen ilaçlar için geçerlidir. Bu sınırların aşılması durumunda ise güncel gümrük oranları uygulanarak vergi hesaplaması yapılır.

Gümrük vergisi hesaplaması, ürünlerin piyasa değeri ve sigorta maliyetlerine göre değişiklik göstermektedir. Gönderinin içeriği, taşıma ve sigorta maliyetleri, gümrük vergisinin hesaplanmasında temel unsurdur. Aslında hesaplama yapılırken ürünün CIF bedeli (ürün değeri, navlun ve sigorta toplamı) esas alınır.

Gümrük vergisi hesaplama, gönderinin değerinin taşıma ve sigorta maliyetlerinin yüzdesi üzerinden yapılır ve elde edilen miktar, GTIP tarife koduna göre belirlenen gümrük vergisi yüzdesi ile çarpılır. Bu yüzden vergi oranları, ürün kategorisine, içeriğine, boyutuna ve ülkeye göre değişiklik gösterebilir.

Gümrük Vergisi Nasıl Ödenir?

Vergi ödemelerini, yetkili ticari bankalar aracılığı ile veya gümrük saymanlık müdürlükleri veznelerinden hızlı bir şekilde yapmak mümkündür. Bankalar üzerinden POS ile ödeme yapmak oldukça kolaydır. Dilediğiniz yöntemi kullanarak gümrük vergilerinizi kolayca ödemeyebilirsiniz. Gümrük idaresince yetki verilen bazı ticari bankalar;

  • T.C. Ziraat Bankası A.Ş.
  • Türkiye Halk Bankası A.Ş.
  • Türkiye Vakıfbank T.A.O.
  • Ziraat Katılım Bankası A.Ş
  • Vakıf Katılım Bankası A.Ş.

Muafiyetlerden Kimler Yararlanabilir?

Gümrük Vergisi muafiyeti’nin uygulandığı ilk grup, devlet kurumlarıdır. Cumhurbaşkanlığı için gelen eşyalarla birlikte Millî Savunma Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı, Millî İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı, Ticaret Bakanlığı ve benzeri devlet organlarının görevleri dahilinde dolaşıma soktukları ürünler için muafiyet uygulanır. Ayrıca gerçek kişiler tarafından dolaşıma sokulan şahsi eşyalar için de vergi tahsil edilemez.

Numune, test ve benzeri amaçlarla yurt dışından ürün getiren kurumlar da muafiyetten faydalanır. Evlenerek Türkiye’ye taşınan kişilerin çeyizi kapsamındaki eşyalar ticari mahiyet taşımadığı için vergilendirilmezler. Bunlara benzer pek çok detay, Gümrük Kanunu dâhilinde belirtilmiştir. Ayrıca ticari faaliyet gösteren bazı işletmeler ve bazı ürün grupları için dış ticaret teşvikleri kapsamında gümrük vergisinin iadesi de mümkündür. 

Hangi Ülkelerde Gümrük Vergisi Uygulanır?

Türkiye’ye ithal edilen ürünler için gönderici ülke fark etmeksizin gümrük vergileri uygulanır. Fakat uygulanacak vergi kalemleri ve oranları, gönderici ülkeye bağlı olarak değişiklik gösterebilir. İlave gümrük vergisi olmayan ülkeler de vardır.

Avrupa Birliği ülkeleriyle birlikte EFTA üyesi ülkeler, Filistin, Fas, Makedonya, İsrail, Gürcistan, Güney Kore gibi birçok ülke için ilave vergiler uygulanmıyordu. Fakat 1 Mayıs 2022 tarihinde yürürlüğe giren karar sonrası, belirli ürünler için ilave vergilendirmeler yapıldı. 

Hangi Ürünlerden Gümrük Vergisi Alınır?

Kitap ve basılı yayınlar, gümrük vergisine tabi olmayan ürünler arasındadır. Ticari amaç olmadan satın alındığı takdirde bu ürünler vergilendirmeye dahil edilmemektedir. Ayrıca kanunda belirtilen sınırların dışında kalan ürünler için de bu durum geçerlidir.

İhracat vergisi yüksek ürünler ise ÖTV Kanunu’nun IV sayılı listesinde bulunanlardır. Çünkü bu ürünlerde ilave uygulama vardır. Söz konusu ürünlerden bazıları şöyledir:

  • Parfüm
  • Güneş kremi
  • Havyar
  • Klima
  • Buzdolabı, dondurucu ve soğutucu
  • Tıraş makinesi
  • Cep telefonları
  • Oyun konsolları ve benzeri teknoloji ürünleri

Hangi E-ticaret Pazar Yerlerinde Gümrük Vergisi Uygulanır?

E-ihracat yapan pazar yeri satıcıları, ürünlerinin giriş yapacakları ülke gümrüklerinde kalmaması adına vergilendirme süreçlerine dikkat etmelidir. Yurtdışındaki pazar yerlerinden alışveriş yapacak tüketiciler ise yurt dışında satın alınan ürünlerde geçerli olan gümrük vergisidir. Buna ek olarak, Türkiye’de de aktif bir şekilde hizmet veren pazar yerlerinin çoğunda yurt dışından ürün satışı yapılmaktadır. Bu ürünlerde “yurt dışından” ve benzeri ibareler yer alır.

Amazon, eBay, Etsy, AliExpress gibi pazar yerlerinden alışveriş yapıldığında gümrük vergilerinin uygulanma ihtimali yüksektir. Fakat Hepsiburada gibi yerli pazar yerleri aracılığıyla da yurt dışından ürün satın alınabilmektedir. Vergilendirme şartlarını taşıyan her ürüne vergi uygulanır.

Gümrük Vergisi Uygulamasının Faydaları ve Zararları Nelerdir?

Gümrük vergilendirmesi dengeli bir şekilde uygulandığı sürece önemli faydalar sağlar. Hatalı uygulamaların ülke ekonomisi için olumsuz sonuçlara sebep olma ihtimali yüksektir. Dolayısıyla yurt içindeki tüketicilerin, yurt dışından ürün satın alması konusundaki sınırlarını bu vergi uygulamaları belirler. 

Gümrük vergilerinin faydalarından biri, ülke sanayisini koruma potansiyelidir. Yurt içinde üretilen bir ürünü, yurt dışından daha ucuza getirmek yerli sanayiyi olumsuz etkiler. Bunun sonucunda, iç pazarda satışları düşen yerli sanayi firmaları küçülmeye gitmek durumunda kalır.

Vergilendirmenin en önemli faydalarından biri de elbette ülke bütçesi için gelir kaynağı olmasıdır. Alınan vergiler bütçeye maddi destek sağlar. Gümrük vergilerinin varlığı, yurt dışından gelen ürün ve hizmetlerin kontrol altında tutulması konusunda da fayda sağlar. Devlet, vergi oranını ülkeye girmesi faydalı olan ürünlerde düşük, zararlı olanlarda ise yüksek tutar.

Uygulamanın zararları ise sanayicilerin tembelleşmesiyle ortaya çıkmaya başlar. Vergilerin çok yüksek olması, yerli sanayi için aşırı korumacı bir yaklaşımdır. Bu korumacılık, üretim ve gelişim konusunda ithal ürünler ile rekabet olmamasından dolayı kalite ve gelişimi engeller. Buna ek olarak yüksek gümrük vergileri,uzun vadede yasa dışı ticaretin ve kaçakçılığın artmasına sebep olacaktır.