E-Ticaret Modelleri Nelerdir? En Avantajlı E-Ticaret İş Modeli Hangisidir?
E-ticaret sektörünün büyüklüğü, ekosistem içerisindeki iş modellerinden bile anlaşılabilir. Bir kişinin, başka bir kişiye ürün satmasından çok daha fazlasını içeren bu sektör, farklı e-ticaret modelleri ile oldukça büyük bir ekosistem hâline gelmiş durumdadır. Sektörün en büyük aktörlerinden biri hiç şüphesiz müşteridir. Fakat bu müşteri, her zaman nihai tüketici anlamına gelmez. Farklı iş modelleri kapsamında e-ticaretin taraflarını tüketici, işletme, vatandaş, çalışan ve hatta devlet bile oluşturabilir. Öyleyse bu gruplara hem satıcı hem de alıcı tarafında olma şansı veren e-ticaret modelleri nelerdir?
E-ticaret iş modelleri, dijital ticaretin taraflarına ve çalışma prensiplerine göre çeşitlilik gösterir.
E-Ticaret İş Modelleri Nelerdir ve Ne İşe Yararlar?
E-ticaret iş modelleri; elektronik ortamdaki ticaretin taraflarına, çalışma prensibine ve platformuna göre değişiklik gösteren alışveriş yöntemlerini ifade eden bir kavramdır. Online alışverişin temelini, dijital platformlarda bir araya gelip alım – satım yapan taraflar oluşturur. E-ticaret modelleri ise söz konusu alışverişin kimler arasında, hangi platformda yapılacağını belirlemeye yarar. Alıcı ve satıcı, tercih edilen modele göre birbirinin yerine geçebilir.
E-ticaretin ilk örnekleri incelendiğinde, uygulanan modelin işletmeden tüketiciye ya da tüketiciden tüketiciye olduğunu söylemek mümkündür. Aktif bir şekilde kullanılmaya başladığında ise daha çok işletmeden tüketiciye modeline dönüşmüştür. Fakat sektör ve ürün çeşidi fark etmeksizin hemen her ihtiyaca e-ticaret ile ulaşabilme imkânı doğduktan sonra, geleneksel ticaretin aktörleri de dijitale taşınmıştır. Bu doğrultuda farklı çalışan ticaret yöntemlerini elektronik ortamda da birbirinden ayrı tutabilmek adına e-ticaret modelleri geliştirilmiştir.
Günümüzde yaygın olarak tercih edilen onlarca farklı e-ticaret modelini çalışma şekline, iş modeline ve platforma göre üç ana gruba ayırmak mümkündür. Söz konusu gruplar ve bu gruplara dâhil olan e-ticaret modelleri ise tablodaki gibidir.
| Çalışma Şekline Göre E-Ticaret Modelleri | |
| B2B (İşletmeden İşletmeye) | B2C (İşletmeden Tüketiciye) |
| C2C (Tüketiciden Tüketiciye) | C2B (Tüketiciden İşletmeye) |
| B2E (İşletmeden Çalışanına) | B2G (İşletmeden Devlete) |
| G2B (Devletten İşletmeye) | G2G (Devletten Devlete) |
| G2C (Devletten Vatandaşa) | C2G (Vatandaştan Devlete) |
| İş Modeline Göre E-Ticaret Modelleri | |
| Yatay E-ticaret | Dikey E-ticaret |
| Pazar Yeri | Özel Alışveriş |
| Fırsat Siteleri | Aracılık Siteleri |
| Platforma Göre E-Ticaret Modelleri | |
| Mobil E-Ticaret | Sosyal E-Ticaret |
E-Ticaret İş Modelleri Neden Önemlidir?
E-ticaret modellerine genel hatlarıyla bakıldığında, alıcı ve satıcı tarafların nitelikleri görülebilir. Tarafların kişi ya da kurum olması, yapılan iş modelini de değiştirir. En basit tabirle bu iş modelleri, e-ticaret maceranızın gidişatını belirleyebilecek bir detaydır. Örneğin e-ticaret gelir modelleri de buna bağlı şekilde işler ve tercih ettiğiniz iş modeli doğrultusunda gelir elde edersiniz. Bu çalışma modellerini önemli kılan unsur, mevcut ve gelecekteki stratejilerinizi iş modeline göre belirleyecek olmanızdır.
Elektronik ticaret faaliyetlerinizin gidişatını doğrudan belirleyecek olan iş modelleri; sermaye, ürün tedariği, hedef kitle gibi unsurlar için de önemlidir. Her e-ticaret modelinin kendine göre bir hacmi vardır ve bu doğrultuda bir sermaye yaratılmalıdır. Örneğin işletmeden işletmeye doğru, toptancı mantığıyla çalışan bir e-ticaret modelinde hem daha fazla sermayeye hem de daha fazla ürün stoğuna ihtiyaç duyarsınız. Tüketiciye hitap eden bir modeliniz varsa, daha küçük bir sermayeyle başlama şansınız olur. Fakat bu durumda da daha fazla ürün çeşidi sunmanız gerekebilir.
Çalışma Şekline Göre E-Ticaret Modelleri ve Özellikleri Nelerdir?
Çalışma şekline göre e-ticaret modellerinde işletme, çalışan, tüketici, devlet ve vatandaş gibi taraflar vardır. Taraflar değiştikçe yapılan e-ticaretin modeli değişir. En çok kullanılanlar arasında B2B (Business To Business), B2C (Business To Consumer) ve C2C (Consumer To Consumer) vardır. Bu modellerin yaygın kullanılmasının sebebi, tarafları oluşturan grupların, aynı zaman e-ticaretin temel dinamiklerini de oluşturmasıdır. Söz konusu modellerde işletmeler ve nihai tüketiciler önemli rol oynar.
B2B (Business To Business – İşletmeden İşletmeye)
B2B modeli, işletmelerin birbirleriyle ticaret yapmasını ifade eder ve genellikle toptan satışlar içerir.
B2B e-ticaret, “işletmeden işletmeye” şeklinde tanımlanır. Bu tanımlamadan da anlaşılacağı üzere hem alıcı hem de satıcı tarafında işletmeler vardır. Çalışma şekli en basit hâliyle; kendi sitesinde ya da pazar yerlerinde satış yapan bir tedarikçinin, başka bir işletmenin e-ticaret sitesinden sipariş vermesi şeklinde açıklanabilir. Fiziksel bir mağazanın, bir toptancıdan toplu mal satın alması, B2B modelinin geleneksel ticaretteki karşılığıdır. Bu modelde nihai tüketiciye ürün satışı yoktur.
Bu e-ticaret modelinde, diğerlerine göre daha uzun bir satış döngüsü vardır. Alışveriş işlemlerinin çok büyük bir çoğunluğu toptan şekilde yapılır. Dolayısıyla B2B modelinde satıcı tarafında bulunan işletmenin, başlangıç için büyük bir sermayeye ihtiyacı olur. Ayrıca daha fazla ürün stoğu ve geniş depolama alanları gerekir. Birim açısından maliyetine bakıldığında ise daha avantajlı olduğu söylenebilir.
B2B modelinin en popüler örneği Alibaba.com’dur. Türkiye’den ise -günümüzde tüketiciye de satış yapıyor olsa da- Avansas örnek gösterilebilir. Bu yöntem sadece ürün değil, hizmet satışı üzerinden de incelenebilir. Örneğin IdeaSoft, e-ticaret işletmelerine altyapı hizmeti sunar. Dolayısıyla IdeaSoft da B2B modeli örnekleri arasındadır. Bu e-ticaret modelinin bazı avantajları ise şöyledir:
- İhtiyaç duyulan ürünlere, aracısız ve toptan bir şekilde ulaşabilme
- Birim/adet başına daha düşük satın alma maliyeti
- Daha fazla sadık müşteri edinebilme şansı
- Tekrar eden satışlar ile yüksek ve istikrarlı kâr elde etme
B2C (Business To Consumer – İşletmeden Tüketiciye)
B2C e-ticaret, işletmeden tüketiciye doğru yapılan satışların söz konusu olduğu bir modeldir. Yani bu modelde satıcı işletme, alıcı ise tüketicidir. Klasik ve yaygın bir e-ticaret modeli olup perakende satışların temelini oluşturur. İşletmeler kendi e-ticaret sitelerinde ya da pazar yerlerinde ürünlerini satışa çıkarırlar. Tüketiciler ise bu kanallar üzerinden ürünleri sipariş ederler. Geleneksel ticaretin de en temel modellerinden biridir. Türkiye’den ve dünyadan Aliexpress, Amazon, Trendyol, Hepsiburada, Biletix gibi örnekler gösterilebilir.
Faaliyete geçmesi en kolay iş modellerinden biri olan B2C, fiziksel işletmelerin dijitalleşme sürecinde de sıklıkla tercih edilir. Güçlü markalar kendi e-ticaret siteleriyle, küçük ölçekli işletmeler ise pazar yerlerindeki sanal mağazalarla B2C modelini uygulayabilirler. Yaygın bir şekilde kullanıldığı ve doğrudan nihai tüketiciye hitap ettiği için bu modeli uygulayan işletmeler arasında yoğun bir rekabet vardır. Ama pazarlama sürecinde kullanılmak üzere, dijital reklam konusunda da çok sayıda seçenek mevcuttur. Business to consumer modelinin avantajlarına şöyle örnekler verilebilir:
- Daha düşük başlangıç sermayesi
- Basit bir şekilde işleyen pratik bir ekosistem
- Geniş bir potansiyel müşteri kitlesine hitap edebilme
- Kampanya ve reklam oluşturarak satışları artırma fırsatı
C2C (Consumer To Consumer – Tüketiciden Tüketiciye)
C2C modeli, tüketicilerin birbirleriyle ticaret yapmasını ifade eder ve genellikle ikinci el satışlar içerir.
C2C e-ticaret modelinde her iki tarafı da tüketiciler oluşturur. Herhangi bir tüketicinin, başka bir tüketiciye ürün satması şeklinde çalışır. En basit tanımla ikinci el pazarlarının çalışma modelidir. Tüketiciler daha önce kullandıkları ya da ihtiyaç fazlası olan ürünleri, C2C e-ticaret platformları üzerinden satışa sunabilirler. Ürünler faturalı ya da faturası bir şekilde satılabilir fakat alıcı adına yeni fatura düzenlenemez. Çünkü satıcı da tüketicidir ve fatura kesme yetkisi yoktur.
C2C, geleneksel ticarette olduğu gibi e-ticarette de eski bir iş modelidir. Dünya üzerindeki en önemli temsilcileri arasında eBay ve Airbnb vardır. Türkiye’deki en popüler C2C sitelerinden biri sahibinden.com’dur. Ayrıca Letgo, Gardrops ve Dolap gibi uygulamalar da tüketicilerin C2C e-ticaret yapabilecekleri platformlardır.
C2B (Consumer To Business – Tüketiciden İşletmeye)
“Tüketiciden işletmeye” şeklinde tanımlanan C2B e-ticaret, B2C modelinin tersi yönünde çalışır. Bu modelde bir işletmenin çalışanı olmayan ama o işletmeye ürün ya da hizmet sunan tüketiciler, satıcı rolündedir. Amazon’un, site üzerinden satışa sunmak için bir yazardan kitabını alması, C2B örneği olarak gösterilebilir.
Bu modelin aktif bir şekilde işlediği, en güncel örnek ise freelance çalışma yöntemidir. Örneğin bir dijital reklam ajansı, reklamda kullanacağı bir animasyonu, bir freelancer tasarımcıya yaptırabilir. Söz konusu tasarımcı, işi isteyen reklam ajansında çalışmadığı için, tüketici konumundadır. Yaptığı işi işletmeye sattığı için de satıcı tarafında bulunur. Dolayısıyla Fiverr ve Bionluk gibi siteler, C2B modeli ile iş yapılan platformlar arasındadır.
B2E (Business To Employee – İşletmeden Çalışanına)
B2E modeli, özel bir grup arasındaki e-ticareti ifade eder. İşletmelerin, kendi çalışanlarına satış yapması şeklinde çalışır. Herhangi bir sektörde hizmet veren bir işletmenin çalışanları, aynı zamanda o işletmeden alışveriş de yapabilir. Fakat B2E modelinde bazı özel durumlar da vardır. Örneğin B2E yapan teknoloji firmalarından biri, tekstil firmalarından biri ile belirli bir proje için anlaşma yapmış olabilir. Bu durumda teknoloji firması, tekstil firmasının ürünlerini alıp kendi çalışanlarına özel indirimlerle satabilir.
B2G (Business To Government – İşletmeden Devlete)
Devletler, halka sunulacak hizmetler için özel işletmelerden hizmet alır. Örneğin bir kültür merkezi açmak için, bir inşaat firması ile anlaşması gerekir. Bu durumda işletmeden devlete bir satış gerçekleşir. Peki “işletmeden devlete” şeklinde açıklanan B2G nedir?
B2G, işletmelerin devlete sunduğu hizmetler için dijital platformları kullanması ile çalışan bir e-ticaret modelidir. En basit örnek ise devletin açtığı ihalelerdir. Günümüzde pek çok ihale online ortamda açılır ve işletmeler de tekliflerini resmî siteler üzerinden iletir. Dolayısıyla işletme ve devlet arasında bir e-ticaret işlemi gerçekleşmiş olur. Kamu İhale Kurumu kapsamındaki Elektronik Kamu Alımları Platformu’nun resmî sitesi olan ekap.kik.gov.tr, B2G sitesi örneklerinden biridir.
G2B (Government To Business – Devletten İşletmeye)
G2B modelinde hizmeti sunan, yani satıcı olan tarafta devlet vardır. Devlet kurumlarının işletmelere bir ürün ya da hizmet sağlarken elektronik platformları kullanması, G2B modelinin kullanıldığı anlamına gelir. Devlet tarafından ihracat yapan işletmelere verilen Eximbank kredileri G2B örnekleri arasında yer alır.
G2G (Government To Government – Devletten Devlete)
Devletler arasındaki ticaretin bir kısmı da elektronik ortama taşınmış durumdadır. G2G yani devletten devlete e-ticaret modeli, aynı ya da farklı ülkelerde bulunan devlet kurumlarının kendi aralarındaki işlemleri ifade eder. Avrupa Merkez Bankası ve Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası arasındaki ticari işlemler, “G2G nedir?” sorusuna cevap olabilecek örneklerden biridir.
G2C (Government To Consumer/Citizen – Devletten Vatandaşa)
Türkçe karşılığı “devletten vatandaşa” olan G2C modeli; devlet kurumlarının, online ortamda vatandaşlara sunduğu hizmetleri kapsar. Örneğin pttavm.com, aslında B2C modeli ile çalışır. Fakat PTT bir devlet kurumu olduğu için, aslında ürünler, tüketiciye devlet tarafından satılmış olarak kabul edilebilir. Dolayısıyla pttavm.com, bir G2C örneğidir. Daha belirgin bir örneği ise “e-devlet” olarak bilinen turkiye.gov.tr sitesidir.
C2G (Consumer/Citizen To Government – Vatandaştan Devlete)
C2G modelinde işlemler vatandaş ve devlet arasında gerçekleşir. Aslında C2G işlemlerinin bir kısmı, G2C olarak da kabul edilebilir. Bu iş modelini en iyi şekilde karşılayabilecek örneklerden biri vergi, trafik cezası ve SGK primi gibi ödemelerin online olarak yapılmasıdır. Bu mantıkla bakıldığında Gelir İdaresi Başkanlığı’nın resmî web sitesi olan gib.gov.tr, bir çeşit C2G sitesidir.
İş Modeline Göre E-Ticaret Modelleri Nelerdir?
E-ticaret modelleri, alışveriş sürecinin işleyiş şekline göre de sınıflandırılabilir. Eğer alternatif bir e-ticaret fikri arıyorsanız, bu iş modellerine göz atabilirsiniz. Çünkü iş modeli üzerinden seçilen e-ticaret modelleri, işletmenizin bütün çalışma prensibini ve stratejilerini en baştan belirler. Hangi müşteri kitlesine, ne türden bir hizmet veriyorsanız, çalışma modeliniz de o doğrultuda değişir. Peki en popüler e-ticaret iş modelleri nelerdir?
Yatay E-ticaret Modeli
Yatay e-ticaret modeli, birden fazla kategoride çeşitli ürünlerin satıldığı platformları ifade eder.
Yatay e-ticaret, bir web sitesi ya da pazar yeri üzerinden satışa sunulan ürün grubu çeşidi ile alakalı bir modeldir. Bu modelin uygulandığı e-ticaret sitelerinde, birbiri ile ilgili olma şartı aranmaksızın farklı kategorilerde, çok sayıda ürün ve ürün grubu satışa sunulur. Dolayısıyla stok yönetimi, depolama, lojistik gibi detaylar oldukça önemlidir ve başlangıç için yüksek sermaye gerekir. Amazon, Gittigidiyor, Trendyol, Hepsiburada gibi sitelerde yatay e-ticaret modeli uygulanır.
Dikey E-ticaret Modeli
Dikey e-ticaret modeli, belirli bir ürün grubu veya sektörde uzmanlaşmış platformları ifade eder.
Yatay e-ticaret hemen her ürünün satılabildiği sitelerde uygulanan modelken dikey e-ticaret nedir? Dikey e-ticarette tek bir ürün grubu mevcuttur. Bu modeli uygulayan sitelerdeki kategoriler, belirli bir grubun dışına çıkmaz. MediaMarkt ve ebebek gibi firmaların e-ticaret siteleri, dikey e-ticaret modeli için örnek olarak gösterilebilir. Örneğin MediaMarkt’ın sitesinde “giyim” kategorisi bulunmaz. Sadece elektronik ve teknolojik aletlerle ilgili kategoriler yer alır.
Pazaryeri Modeli
Pazar yeri modelinin uygulandığı sitelerde, web sitesinin sahibi olan işletme asıl satıcı değildir. İşletmeler, online pazar yerlerinde sanal mağaza açarlar ve ilgili e-ticaret sitesinin kullanıcılarına hizmet verirler. Pazar yerinin sahibi olan işletme ise sitede gerçekleşen alışveriş işlemleri üzerinden komisyon alır. Örneğin tüketici Trendyol’dan bir pantolon satın alır. Fakat ayakkabıyı temin edip gönderen asıl satıcı “X Tekstil” gibi farklı bir işletmedir.
Özel Alışveriş Modeli
Özel alışveriş modeli, günümüzde en az tercih edilen yöntemlerden biridir. Bu modeli uygulayan siteler bazı markalarla anlaşır ve sadece kendi üyelerine özel kampanyalar sunar. Alışveriş kulübü olarak kabul edilir. Platformda ürün sayısı genelde az olur ve kampanya süreleri kısa tutulur. Sürekli aktif ve dinamik bir modeldir. Bu modeli uygulayan siteler, aslında e-ticaretin gelişmesinde önemli rol oynamıştır. Fakat özel alışveriş kulüpleri ile anlaşma sağlayan markaların kendi e-ticaret sitelerini açması gibi durumlar nedeniyle bu modelin popülaritesi kaybolmuştur.
Fırsat Siteleri Modeli
Fırsat siteleri modeli, aslında private shopping modeli ile benzerlik gösterir. Yaygın bir şekilde kullanılan bir model değildir. Bu sitelerde işletmelerin ürünleri, özel indirimler doğrultusunda sunulur. Daha çok yeni markaların ve yeni ürünlerin yer aldığı platformlardır. İşletmeler, fırsat siteleri üzerinden yeni ürünlerini, gerçek kullanıcılara denetme şansı yakalarlar. Avantajlı indirimlerle satılan ürünler tüketicilerin dikkatini çeker ve gelişme göstermek isteyen markalar, sürümden kazanma mantığı ile bu modeli kullanır.
Aracılık Siteleri Modeli
Aracılık siteleri modeli, satıcılar ve alıcılar arasında aracılık yapan platformları ifade eder.
Aracılık sitelerinde nihai tüketici ile satıcı işletmeleri buluşturan bir model uygulanır. Pazar yeri modeline benzer fakat bu modelde farklı hizmetler de mevcuttur. Örneğin aracılık siteleri modelini uygulayan işletmeler arasında Yemeksepeti, Çiçeksepeti, Biletix gibi e-ticaret siteleri bulunur. Bu modelde ürünleri işletmeler, hizmeti ise aracı site sağlar.
Platforma Göre E-Ticaret Modelleri Nelerdir?
Stratejik olarak farklı e-ticaret modelleri seçilebilir. Fakat günümüzün alışveriş alışkanlıkları gözetildiğinde, sadece masaüstü sitelerden hizmet vermenin yetersiz olduğu çok net bir şekilde anlaşılabilir. E-ticaret sisteminin aktif bir şekilde işleme devam ettiği platformlar ise mobil uygulama ve sosyal medyadır.
Mobil E-Ticaret Modeli
Mobil e-ticaret modeli, mobil cihazlar üzerinden yapılan alışverişleri kapsar ve kullanıcı dostudur.
Mobil e-ticaret, akıllı telefon ve tablet gibi mobil cihazların yaygınlaşması sonrası ortaya çıkmış bir modeldir. Günümüzde e-ticaret müşterilerinin çok büyük bir bölümü akıllı telefon kullanmaktadır. Zaten aktif bir şekilde üretimi devam eden modellerin neredeyse tamamı akıllı telefondur. Akıllı telefonlar ile birlikte tabletlerin kullanımı da yaygınlaşmış olup bu cihazlarda çalışan mobil uygulamalar geliştirilmiştir.
Online alışveriş siteleri, mobil uygulamalarını yayınlayarak kullanıcılara daha yenilikçi bir hizmet sunarlar. Siz de e-ticaret siteniz için mobil uygulama yaptırarak bu modele geçiş yapabilirsiniz. Mobil e-ticaret modelinin en önemli avantajı, anlık bildirimler ile ürün ve kampanyalara hızlıca ulaşabilme imkânıdır.
Sosyal E-Ticaret Modeli
Sosyal e-ticaret modeli, sosyal medya platformları aracılığıyla yapılan satışları ifade eder.
E-ticarette sosyal medya kullanımı, özellikle reklam ve pazarlama açısından büyük önem taşır. Sosyal medyanın e-ticarete yaptığı katkı önemli bir boyuta ulaştıktan sonra, sosyal ağların çalışma sistemlerinde de bazı güncellemeler yapıldı. Sosyal medya platformlarının neredeyse tamamı reklam hizmeti sunmaktadır. Buna ek olarak Facebook’un geliştirmeleri sonrasında Instagram üzerinden ürün satmak da mümkün hâle gelmiştir. Kısaca sosyal e-ticaret modeli, sosyal medya platformları aracılığıyla yapılan satışları kapsar.
E-Ticaret Modeli Seçiminde Nelere Dikkat Edilmelidir?
E-ticaret modeli seçiminde ilk olarak, kafanızdaki iş planını dikkate almalısınız. Yapabileceğiniz e-ticaret modelleri hakkında bilgi toplayıp planlarınıza en uygun olanını seçmelisiniz. İşletmenizin yapısı ve stratejileri doğrultusunda, en uygun iş modelini bulabilirsiniz. Örneğin bir üretim tesisiniz varsa, B2B modeli ile doğrudan işletmelere hizmet verebilirsiniz. Nispeten daha küçük bir sermaye ile e-ticarete atılmak istiyorsanız, ürün tedarik edip B2C modeli üzerinden tüketiciye satabilirsiniz.
Karar sürecinde başarılı e-ticaret modelleri örneklerini incelemenizde de fayda vardır. Başarılı örneklerin geçtiği aşamaları inceleyip işletmenizin sürece ne kadar uygun olduğuna karar verebilirsiniz. Ayrıca sadece başarılı değil, başarısız örnekleri de inceleyerek bir durum değerlendirmesi yapabilirsiniz. Temelde elbette rahatlıkla yapabileceğiniz ve getirisi en yüksek olan modeli seçmelisiniz.
En Avantajlı E-Ticaret İş Modeli Hangisidir?
E-ticarette strateji planı yaparken işletmenizin avantajlarını gözetirsiniz. Dolayısıyla tercih edeceğiniz e-ticaret modelinin de işletmenize avantaj sağlaması gerekir. Her modelin kendine özgü özellikleri olmakla birlikte bazı iş modelleri, birbirleri ile birleştirilebilir durumdadır. Bu doğrultuda tercih edeceğiniz iş modelinde avantaj yakalamak için, öncelikle işletmenize ait özel bir e-ticaret sitesi açmalısınız.
İşletmenize ait özel bir e-ticaret sitesi olduğunda, diğer iş modellerinden dilediğinize rahatlıkla geçiş yapabilirsiniz. Spesifik bir sektöre hizmet vermek istiyorsanız sitenizi yata e-ticarete uygun bir şekilde dizayn edebilirsiniz. Pazar yeri entegrasyonu gibi avantajlar sayesinde de diğer modelleri deneyebilirsiniz.
